آب سنگین واژهای است که معمولاً به اکسید هیدروژن سنگین، D۲O یا ۲H۲O اطلاق میشود. هیدروژن سنگین یا دوتریم (Deuterium)ایزوتوپی پایدار از هیدروژن است که به نسبت یک به ۶۴۰۰ از اتمهای هیدروژن در طبیعت وجود دارد. در آب سنگین (با فرمول D۲O) ایزوتوپ هیدروژن به نام دوتریم (با نماد اتمی ۲H یا D)با اکسیژن ترکیب شدهاست. خواص فیزیکی و شیمیایی آن به نوعی مشابه با آب معمولی یا همان H۲O است. از کاربردهای این آب میتوان به استفاده از آن در رآکتورهای هستهای با سوختاورانیم، به عنوان مهارگر (Moderator) به جای گرافیت و نیز عامل انتقال گرمی رآکتور نام برد
مولکول آب سنگین همانند مولکول آب معمولی، یک مولکول قطبی است و زاویه پیوند در آن کمتر از زاویه چهاروجهی منتظم، یعنی کمتر از ۱۰۹٫۵ درجه است.[۲] این مولکول همانند آب معمولی به عنوان یک ماده آمفیپروتیک عمل میکند؛ یعنی میتواند یون هیدروژن بدهد و بگیرد (در اینجا ایزوتوپ دوتریم است که به شکل یون مثبت، مبادله میگردد).[۳] به دلیل کوچکتر بودن ایزوتوپ دوتریم نسبت به پروتیم (هیدروژن معمولی) طول پیوند O-D در آب سنگین اندکی از طول پیوند آب معمولی (O-H) کمتر است.
والتر راسل در سال ۱۹۲۶ با استفاده از جدول تناوبی «مارپیچ» وجود دوتریم را پیش بینی کرد.
هارولد یوری شیمیدان و از پیشتازان فعالیت روی ایزوتوپها که در سال ۱۹۳۴ جایزه نوبل در شیمی گرفت در سال ۱۹۳۱ ایزوتوپ هیدروژن سنگین را که بعدها به منظور افزایش غلظت آب مورد استفاده قرار گرفت، کشف کرد.
همچنین در سال ۱۹۳۳، گیلبرت نیوتن لوویس (Gilbert Newton Lewis شیمیدان و فیزیکدان مشهور آمریکایی) استاد هارولد یوریتوانست برای اولین بار نمونه آب سنگین خالص را بهوسیله عمل برقکافت تولید کند.
اولین کاربرد علمی از آب سنگین در سال ۱۹۳۴ توسط دو بیولوژیست به نامهای هوسی (Hevesy) و هافر (Hoffer) صورت گرفت. آنها آب سنگین را برای آزمایش ردیابی بیولوژیکی، به منظور تخمین میزان بازدهی آب در بدن انسان، مورد استفاده قرار دادند.
در طبیعت از هر ۳۲۰۰ مولکول آب یکی آب نیمه سنگین (HDO) است. آب نیمه سنگین را میتوان با استفاده از روشهایی مانند تقطیر یا الکترولیز یا دیگر فرایندهای شیمیایی از آب معمولی تهیه کرد. هنگامی که مقدار HDO در آب زیاد شد، میزان آب سنگین نیز بیشتر میشود زیرا مولکولهای آب هیدروژنهای خود را با یکدیگر عوض میکنند و احتمال دارد که از دو مولکول HDO یک مولکول H۲O یا آب معمولی و یک مولکول D۲O یا آب سنگین به وجود آید. برای تولید آب سنگین خالص با استفاده از روشهای تقطیر یا الکترولیز به دستگاههای پیچیده تقطیر و الکترولیز و همچنین مقدار زیادی انرژی نیاز است، به همین دلیل بیشتر از روشهای شیمیایی برای تهیه آب سنگین استفاده میکنند.